Noordenveld/ Westerkwartier (ca. 32km)

Een afwisselende wandeling die langs verschillende landschappen in Drenthe en Groningen voert. U komt tevens langs een aantal interessante cultuur-historische punten.

Monnikenwerk
U start de wandeling bij het kleine, maar o zo fijne Kleibos. Wat heeft dit bos met monnikenwerk te maken, vraagt u zich vast af. Het antwoord is: alles. Het Kleibos heet niet voor niets Kleibos. Het is één van de weinige plekken in Nederland waar potklei letterlijk voor het opscheppen ligt.

En dat deden de monikken van het klooster van Aduard dan ook. Zij maakten van de klei kloostermoppen en deze stenen werden naar het klooster verscheept.

Anemonen en reeën
Naast dit stuk geschiedenis heeft het Kleibos een bijzondere natuurwaarde. In het vroege voorjaar is de grond bezaaid met witte bos anemoontjes. De kleine bloemen zijn overal waar u kijkt.
Wie vroeg start heeft grote kans reeën te zien en te horen. Langs de route bevinden zich ook de nodige reeënlegers, de slaapplaatsen waar deze dieren overnachten. U herkent een leger aan een enigzins kaalgeschraapte, ronde plek in het bos, vaak met een boom of struikje als “rugdekking”. Wie dichtbij kijkt, ziet wellicht de afdrukken van de puntige hoeven in het leger staan.

Van Foxwolde en Roderwolde naar de Onlanden

Roderwolde
Het kleine dorpje Roderwolde (wolde of wold is de oude naam voor bos) ligt vlak bij het Kleibos en heeft voor zo’n klein dorp opvallend veel oude huizen die bewaard zijn gebleven. Bij de bijzonderste huizen staan borden met hun geschiedenis. Het meest markante gebouw van het dorp is de molen Woldzigt.

Olie- en korenmolen
Woldzigt is een molen uit 1852 en hij werd zowel gebruikt om koren te malen als om van lijnzaad olie te maken voor de verf- en zeepindustrie in de stad Groningen. Dit werd per boot vervoerd naar Groningen. Het kleine haventje ligt recht tegenover de molen. Het ene deel van de molen wordt bewoond door de molenaar. In het andere deel van het gebouw is het Nederlands Graanmuseum gevestigd. De molen is van medio april tot medio september van woensdag tot en met zaterdag te bezichtigen (alleen ‘s middags).

Waterberging en natuurgebied
Wie ervoor kiest de route door de Onlanden te vervolgen, zal op een mooie dag de wind door het riet horen ruisen, veel vogels horen/zien en de blauwe lucht in het water zien weerspiegelen. In de verte ligt de stad Groningen, aan de andere kant het populaire recreatiegebied van het Leekstermeer.
De Onlanden is een relatief nieuw gebied. Hier worden natuurgebied in ontwikkeling en waterbergingsmogelijkheid met elkaar gecombineerd. Na de wateroverlast van de afgelopen decennia en de onmogelijkheid om overtollig water via het Lauwersmeergebied in de Waddenzee te spuien, zijn er nu op diverse plekken waterreservoirs aangelegd. Tegelijkertijd profiteert de natuur van deze ontwikkeling. Het gebied geeft veel watervogels een mooi leefgebied. De witte zilverreiger is er al en op termijn verwacht men bevers en otters.

Naar Landgoed Nienoord en Terheijl

Bijzondere oude kerk
Wie even van de route afbuigt kan de oude kerk van Midwolde bekijken. Deze kerk dateert uit de 12e eeuw en de stijl is Romaans. Dit is te zien aan de ronde bogen boven de vensters. Ook de toren werd in de 12e eeuw gebouwd en heeft een zogenaamd zadeldak.

Zicht op de kerk van Midwolde 

Binnenin de kerk bevindt zich het praalgraf van de familie van Ewsum, bewoners van de borg Nienoord, waar u later in de route langs loopt. Ook het noodlottige ongeluk van de laatste adelijke bewoners van de borg, is verbeeld in één van de gebrandschilderde ramen. De familie Van Panhuysen reed in 1907 met hun koets in het Hoendiep, waarbij alle inzittenden verdronken.

Landgoed Nienoord
De borg Nienoord (oorspronkelijke naam ‘t Huis de Nyenoort) is het pronkstuk van het landgoed. Op de plek van de oorspronkelijke borg (daterend uit 1525 en in 1846 door brand verwoest) werd in de 19e eeuw een landhuis gebouwd in art nouveau en neoclassisistische stijl. Alleen de poort herinnert nog aan de oude borg, die meermaals belegert werd in de jaren van haar bestaan en ook meer een militair bouwwerk was.
In het voormalige koetshuis bevindt zich nu het Nationaal Rijtuigmuseum. Verder bevinden zich op het landgoed een schelpengrot, een zwemparadijs en familiepark Nienoord, een grote speeltuin.

Een dorstlessend dorp
Via het centrum van Leek loopt u naar het aan Leek vastgegroeide dorp Nietap. Vroeger ontstond hier een nieuw café, een nieuwe tap, waar de dorst gelest kon worden na een dag hard werken in het veen of op het land. Nieuwe tap werd in de volksmond al snel verbasterd tot Nietap. Via Nietap loopt u het terrein van het voormalige landgoed Terheijl op. In het kleine bos zijn nog de oude contouren van een tuin in Engelse landschapsstijl te herkennen. Slingerende paadjes, een met rododenderons omzoomde vijver en wat oude stenen bankjes zijn alles wat rest.

Het Vagevuur in
U loopt verder naar het Vagevuur, een watertje, feitelijk een oude pingoruïne uit de laatste ijstijd. Het ijs smolt na jarenlang op het land gedrukt te hebben en de kesteren die hierbij ontstond vulde zich met water. Terheijl werd vroeger eerst Helle, en later Terhelle genoemd, omdat het Huis Terhelle een soort strafkamp was voor monniken die over de schreef gingen. Hier komt volgens één theorie ook de naam van het ven vandaan, dat destijds het Vage Vuir werd genoemd.

Alternatieve theorie
Er is echter nog een tweede theorie over de naam Terhelle. Er zijn in Nederland meer plaatsen met heel of hel in de plaatsnaam. Een hel is ook de oude term voor een laagte of glooiing in het landschap. En Terheijl lag inderdaad iets lager dan de omringende zandgronden. Het is zeker dat het klooster van Aduard hier een zogenaamd Uithof had, een buitenplaats waar monniken woonden en werkten (net als in het Kleibos). Het is niet ondenkbeeldig dat de monniken een voordspeling op Terhelle en het Vagevuur hebben gemaakt. De oorsprong van de naam van het ven is echter geheel en aantoonbaar anders. Het is genoemd naar de oude verdedigingsschans, het Vagevuir, dat zich hier ooit bevond.
Toch leuk te weten waar gevoel voor humor en woordspelingen toe kunnen leiden.

Hoge zandgrond
Via het buurtschap Sandebuur loopt u terug naar het begin van de route, de Kleibos bij Roderwolde. De naam Sandebuur is te herleiden naar de hogere ligging op licht glooiende zandgrond ten opzichte van de lager gelegen veengronden. Ongeveer 500 meter buiten Sandebuur ligt de begraafplaats van Roderwolde. Roderwolde zelf ligt ook weer een halve km bij de begraafplaats vandaan. Grondonderzoek heeft uitgewezen dat het dorp Roderwolde ooit rondom de begraafplaats heeft gelegen, maar ongeveer 2 eeuwen geleden moest worden verplaatst door problemen met de grondwaterstand.

Uiterst ironisch dat uitgerekend naast Roderwolde nu wateroverlast kan worden voorkomen door de aanleg van de Onlanden. Dat had men twee eeuwen geleden voor onmogelijk gehouden…

Deze wandeling is ook te lopen in twee delen van beide 17 kilometer. Zie: route Foxwolde/ Roderwolde en route Nienoord/ Terheijl.