Wandelduo: Dorpsommetje ‘t Paiser Hopje plus de Onlanden (12,5 km)

Deze wandeling voert de wandelaar door het hopdorp Peize, langs enkele historische plaatsen en door de natuurgebieden de Onlanden en de Stenhorsten. Het is ook mogelijk alleen een dorpsommetje te maken van ongeveer 6 kilometer (de afkorting staat beschreven in de route-beschrijving).

Oud dorp met veel namen
Peize is al een oud dorp, waarvan voor het eerst gewag werd genaamd in 1165. Het dorp werd toen Pedge genoemd. Er volgen nog een handvol namen (waaronder Pedze, Pedese, Pelge, Peyse en Paitze) voordat Peize uiteindelijk, via Peise, zijn uiteindelijke naam krijgt. De herkomst van deze naam is gerelateerd aan de ligging van het dorp. Het lag namelijk in moerasgebied, ook wel ped eggia (moerasrand) of pedeside genoemd.
De eerste bewoners van de streek gingen op de hoger gelegen zandruggen wonen, die ook wel horsten werden genoemd. Hiervan is ook de naam van natuurgebied de Stenhorsten afgeleid, waar u later in de route doorheen loopt.

Een schuimige geschiedenis
De geschiedenis van Peize hangt nauw samen met die van het goudkleurige gerstenat, het bier. In de middeleeuwen werd er veel bier gedronken (water was onzuiver en dus gevaarlijk) en Peize was het centrum van de hopteelt voor Drenthe en Groningen. Een groot deel van de inwoners van Peize was betrokken bij de hopteelt en op het hoogtepunt van deze teelt had Peize ruim 86.000 hopkuilen, waarin de hop werd verbouwd.
Na 1800 werd de markt voor bier kleiner en verloor Peize zijn plek als hopleverancier en bierbrouwer. Vandaag de dag verwijzen diverse namen nog naar de hopteelt, heeft Peize nog een hoptuin en is het wapen op het voormalige gemeentehuis nog steeds versierd met de hopbel.

Huys te Peyse
Peize had tot 1812 nog een havezate, het Huys te Peyse. Dit was een groot steenhuis, gebouwd begin 16e eeuw, dat de status havezate kreeg. Het was geen traditioneel landgoed, omringd door aangesloten landerijen, maar het had een gracht, een schathuis en diverse landerijen in de omgeving behoorden toe aan het huis.
Bij opgravingen zijn de afmetingen van het huis gereconstrueerd en zijn overblijfselen van de fundamenten, de gracht en de brug gevonden. Met houten palen zijn de omtrek van het huis en de brug aangegeven.
Het huidige huis op deze locatie is deels gebouwd met de materialen van de oude havezate.

Het dorp Peize heeft weinig historische boerderijen, dit in tegenstelling tot veel omliggende dorpen in Drenthe. De verklaring ligt waarschijnlijk in het gegeven dat de bebouwing in Peize meer verspreid lag, op de hogere gronden in het moerassige veengebied.
De route komt wel langs de molen van Peize, waar nog steeds graan wordt gemalen en langs de voormalige pastorie, huize Kortland.

Onlanden
De gronden rondom Peize zijn altijd moeilijk te bewerken en schraal geweest. In vroegere tijden noemden boeren deze gronden daarom Onlanden. Toen het nieuwe natuur- en waterbergingsgebied naast Peize werd gecreëerd, is deze historische naam opnieuw gebruik genomen. Het is nu een weids, waterrijk gebied waar veel vogels huizen en waar ook de eerste otter al is gesignaleerd.

Bommelierroute
Natuurgebied de Stenhorsten is onderdeel van de Onlanden. Hier werd een korte gemarkeerde wandeling uitgezet langs de akkers van de Stenhorsten, de Bommelierroute. Een informatiepaneel informeert u nader over dit gebied. Onze wandelroute neemt een deel van deze Bommelierroute mee.