Deze circa 20,6 km lange rondwandeling voert u over de es van Norg en Westervelde naar gevangenisdorp Veenhuizen, onderdeel van Unesco Werelderfgoed Koloniën van Weldadigheid. Onderweg loopt u langs het stroomdal van de Slokkert, een prachtig stiltegebied. Door dit gebied kan niet meer, dat is nu vogelbroed- en rustgebied.

Geniet van de rust en weidsheid en de bijzondere geschiedenis van Veenhuizen. Het gevangenisdorp Veenhuizen zou iedere Nederlander minstens een keer gezien moeten hebben.

Streek met verleden
De wandeling begint in Norg. Het dorp zelf is ontstaan in het begin van de Middeleeuwen. Norche behoorde tot het eigendom van de Bisschop van Utrecht. Het gebied waarin Norg ligt wordt echter al eeuwen eerder bewoond. De oudste essen (de landbouwgronden) werden al in 650 na Christus gebruikt. In de onmiddelijke omgeving van Norg herinneren een hunebed, verschillende grafheuvels en Celtic fields aan nog vroegere bewoners.

Via stille zandpaden loopt u richting Westervelde. Onderweg passeert u een stukje oerbos, het Norgerholt. Dit bos wordt als één van de oudste van ons land beschouwd. Vlak voor Westervelde komt u langs een hunebed. Hunebed D2 werd in 1918 onderzocht door de bekende archeoloog Van Giffen.

Westervelde was eens groter dan buurdorp Norg, waar u net vandaan komt. Nu is het een slaperig dorpje met een aantal markante gebouwen als herinnering aan het verleden. De meeste gebouwen waren en/of zijn nog steeds eigendom van de invloedrijke familie Tonckens.

De SlokkertDe Slokkert

Weids natuurgebied
Vlak na Westervelde loopt u langs het natuurgebied en beekdal van de Slokkert. Dit is een weids stiltegebied, waarin de natuur haar gang kan gaan en één van de weinige plekken in ons drukke land waar het nog helemaal stil kan zijn, op de natuurgeluiden na. Voor de begrazing wordt gebruik gemaakt van Galloways, een sterk koeienras. Het gebied is eigendom van Natuurmonumenten. De beek is recent terug gebracht in oorspronkelijke staat, met slingerende lussen in plaats van kaarsrecht. U steekt door naar Veenhuizen, een dorp met een unieke geschiedenis.

Geschiedenis van Veenhuizen
Veenhuizen bestond al in 1381 maar schreef geschiedenis toen er in 1823 drie zogenaamde gestichten voor bedelaars, landlopers en wezen werden gebouwd door de Maatschappij van Weldadigheid. Aanvankelijk was het idee achter de gestichten dat kansarmen vrijwillig een nieuw bestaan konden opbouwen in Veenhuizen en heropgevoed konden worden, maar lang niet iedereen kwam (en bleef) vrijwillig. Er werden dan ook dwanggestichten gebouwd. Deze waren vierkant en gebouwd om een binnenplaats, waar mensen gelucht werden. Mocht u zo’n gebouw willen bekijken, het huidige gevangenismuseum is gevestigd in het enige overgebleven (tweede) gesticht. Er staan nog drie van de vier vleugels van het oorspronkelijke gebouw.

Dwangarbeid
Elk gesticht huisvestte 1200 mensen, die verpleegden werden genoemd. Er omheen stonden huizen van het begeleidende personeel en hele kleine huisjes voor de gezinnen die wel vrijwillig in Veenhuizen waren. De personeelswoningen zijn bijzondere huizen, die als voorbeeld voor de verpleegden stichtelijke spreuken droegen (bijvoorbeeld ‘werk en bid’ of ‘orde en tucht’).

U moet zich voorstellen dat Veenhuizen destijds geheel geïsoleerd in een uitgestrekt veengebied lag en het niet eenvoudig was hier (weg) te komen. Wie hier terecht kwam was overgeleverd aan wat men van hogerhand bedacht. En dat betekende feitelijk dwangarbeid.

Koepelkerk, VeenhuizenKoepelkerk, Veenhuizen

Monumentendorp
Rond 1900 werden de eerste echte gevangenissen in Veenhuizen gebouwd. Het dorp huisvest tot op heden nog gevangenen. De laatste verpleegden verlieten Veenhuizen in 1970. Pas sinds 1981 is het dorp vrij toegankelijk. Daarvoor mocht alleen gevangenispersoneel en hun gezin het dorp in en hier wonen. Wie een andere baan aannam of met pensioen ging, moest verhuizen.

Dankzij de bijzondere geschiedenis van Veenhuizen telt het dorp meer dan 100 monumenten. De route brengt u ondermeer langs de directeurswoning, Klein Soestdijk. U loopt ook langs de Koepelkerk, de ijskoepel en langs Maallust (een oude molen, waar nu een bierbrouwerij is gevestigd). Uiteraard komt u ook langs een aantal huizen met spreuken en langs het gevangenismuseum/het tweede gesticht.

Veenhuizen heeft echter ook nog een “vierde gesticht”. Het is de bijnaam voor het kerkhof van Veenhuizen. De route leidt u erlangs en het is de moeite waard even een kijkje te nemen. Rijk en arm liggen hier door elkaar, al verschillen de grafmonumenten. Op sommige graven liggen zogenaamde graftrommels. Dit zijn zinken of blikken trommels afgesloten door een glasplaat. In de trommel kunnen bijvoorbeeld een krans, bloemen of een foto zitten. Vroeger werden deze trommels veel gebruikt maar inmiddels zijn er heel veel weggegooid en zijn ze zeldzaam geworden.

Een mysterie
Vanuit Veenhuizen loopt u via zandwegen richting de bossen. Hier vindt u het Spaanse (of Spaansche) kerkhof, een mysterieuze plek waarvan de geschiedenis schimmig is. Wel is duidelijk dat het een laatste restant is van het oude dorp Veenhuizen, dat door de stichting van de werkkolonie helemaal verdween. Er is verschillende keren archeologisch onderzoek gedaan, maar dat heeft weinig duidelijkheid opgeleverd. Mogelijk stond hier een kerkje en was er een begraafplaats. Er zijn, naast kloostermoppen, tegeltjes en stukjes glas, diverse menselijke beenderen gevonden en dat verklaart misschien ook de naam van deze plek. ‘Spanie’ is het Keltische woord voor land der afgestorvenen.

Na het Spaanse kerkhof steekt u de Slokkert weer over en loopt u via mooie rustige zandpaden over de essen terug naar het beginpunt Norg.

Wandelroute Norg-Veenhuizen (20,6km)

 

Korte beschrijving:
Deze circa 20,6 km lange rondwandeling voert u over de es van Norg en Westervelde naar gevangenisdorp Veenhuizen. Onderweg loopt u langs het stroomdal van de Slokkert, een prachtig stiltegebied. Geniet van de rust en weidsheid en de bijzondere geschiedenis van Veenhuizen.

Deze route is aangepast op 11-11-22.
Het deel door het stroomdal van De Slokkert is niet meer toegankelijk. Dat is nu vogelbroed- en rustgebied.

Download PDF en GPX

 

 

Download het GPX-bestand via het icoon rechtsboven op de kaart of wandel via GPS via deze kaart.

 

 

Route-informatie:

Deze wandelroute is op twee plekken te starten: in Norg of in Veenhuizen.

  • GPS-coördinaten startpunt 1: 53.06635, 6.46092 / N53° 03.981′ E6° 27.655′
  • Adres startpunt 1: Brink, 9331 AA, Norg
  • GPS-coördinaten startpunt 2: 53.04092, 6.38833 / N53° 02.455′ E6° 23.30′
  • Adres startpunt 2: Oude Gracht 40, 9341 AB Veenhuizen
  • Afstand: 20,6 kilometer
  • Tijd: 4-5 uur
  • Rolstoelen, kinderwagens: het Veenhuizen-deel is goed begaanbaar; de rest niet.
  • Honden: deels los/ deels aangelijnd toegestaan
  • Autovrij: ca. 80-90%